شناسنامه یکی از مهم‌ترین اسناد هویتی هر شهروند ایرانی است که اطلاعاتی نظیر نام و نام خانوادگی، تاریخ تولد، شماره ملی، نام والدین و وضعیت تأهل را در خود جای داده است. با گذشت زمان یا تغییراتی در وضعیت فردی یا حقوقی افراد، ممکن است نیاز به تعویض شناسنامه احساس شود؛ مانند تغییر نام یا نام خانوادگی، مخدوش شدن شناسنامه قدیمی، حذف ازدواج سابق یا تغییر عکس.
سازمان ثبت‌احوال کشور این امکان را فراهم کرده است تا فرآیند تعویض شناسنامه از طریق دفاتر ثبت‌احوال یا دفاتر پیشخوان دولت انجام شود.در این مقاله، مراحل دقیق تعویض شناسنامه، مدارک موردنیاز برای افراد مجرد و متأهل، هزینه‌ها، مدت زمان صدور شناسنامه جدید و نحوه پیگیری آن را به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.
چه کسانی باید شناسنامه خود را تعویض کنند؟
شناسنامه به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین اسناد هویتی ایرانیان، در مواقع مختلفی نیازمند تعویض است. بر اساس مقررات ثبت احوال، افراد در شرایط خاصی موظف یا مجاز به تعویض شناسنامه هستند. این شرایط معمولاً به دلایل فنی، تغییرات اطلاعات هویتی یا الزام‌های قانونی برمی‌گردد.
در ادامه مهم‌ترین مواردی که مشمول تعویض شناسنامه می‌شوند، ذکر شده است:
- افرادی که شناسنامه آن‌ها مستعمل، پاره یا ناخوانا شده است.
- دارندگان شناسنامه‌های جلد قرمز قدیمی که باید به فرمت جدید تغییر یابد.
- افرادی که به ۱۵ سالگی رسیده‌اند و باید شناسنامه عکس‌دار بگیرند.
- افراد دارای تغییر مشخصات سجلی مثل نام، نام خانوادگی، تاریخ تولد یا سن با رأی مراجع صالح.
- زنانی که می‌خواهند نام همسر یا واقعه طلاق را از شناسنامه خود حذف کنند.
- افرادی که به دلیل تغییر ظاهر یا گذشت زمان، عکس شناسنامه با چهره فعلی‌شان مطابقت ندارد.
همچنین اگر شناسنامه گم شده یا مفقود شده باشد، افراد باید برای دریافت شناسنامه المثنی اقدام کنند که آن نیز در چارچوب تعویض شناسنامه قرار می‌گیرد.
مراحل تعویض شناسنامه از ابتدا تا انتها
برای تعویض شناسنامه قدیمی یا مخدوش، افراد باید یک فرآیند مشخص را طی کنند. این مراحل شامل مراجعه حضوری یا گاه اینترنتی، تکمیل مدارک، ثبت درخواست و تحویل شناسنامه جدید است. مراحل به ترتیب زیر هستند:
✅مراجعه به اداره ثبت احوال یا دفاتر پیشخوان
شما باید به نزدیک‌ترین اداره ثبت احوال محل سکونت خود یا یکی از دفاتر پیشخوان دولت مراجعه کنید. ثبت احوال برای درخواست‌های مربوط به تغییرات هویتی دقیق‌تر بررسی می‌کند، اما دفاتر پیشخوان برای موارد ساده و تعویض‌های معمول نیز خدمات ارائه می‌دهند.
✅دریافت فرم تعویض شناسنامه
در محل، فرم مخصوص تعویض شناسنامه را دریافت و با دقت تکمیل کنید. برخی دفاتر ممکن است این فرم را به صورت دیجیتال در اختیار قرار دهند.
✅ارائه مدارک شناسایی و مدارک هویتی
مدارک مورد نیاز بسته به نوع درخواست (تغییر عکس، فرسودگی، حذف ازدواج، مفقودی و…) متفاوت است. در ادامه مقاله، مدارک لازم به تفصیل معرفی خواهند شد.
✅تطبیق اطلاعات و بررسی درخواست
کارشناس ثبت احوال یا دفتر پیشخوان، مدارک شما را با اطلاعات ثبت‌شده تطبیق می‌دهد. اگر مغایرتی وجود نداشته باشد، درخواست به مرحله بعدی می‌رود.
✅پرداخت هزینه قانونی
مبلغ تعویض شناسنامه از طریق دستگاه کارت‌خوان یا شناسه واریزی به حساب سازمان ثبت احوال پرداخت می‌شود. (در ادامه جدول تعرفه‌ها آورده خواهد شد.)
✅صدور شناسنامه جدید
پس از ثبت و تایید نهایی، شناسنامه جدید چاپ شده و برای تحویل به شما آماده می‌شود. معمولاً در شهرستان‌ها ظرف ۲ تا ۳ روز، و در تهران تا ۱۰ روز کاری طول می‌کشد.
✅تحویل شناسنامه
تحویل شناسنامه می‌تواند حضوری یا از طریق پست انجام شود. در صورت ارسال پستی، شماره مرسوله از طریق سامانه رهگیری پست قابل پیگیری است.
مدارک لازم برای تعویض شناسنامه
مدارک مورد نیاز برای تعویض شناسنامه بسته به وضعیت فرد (مجرد، متأهل، دارای شناسنامه بدون عکس، مفقودی، یا شناسنامه جلد قرمز) متفاوت است. در ادامه، مدارک مورد نیاز در هر حالت به تفکیک توضیح داده می‌شود:
📌 1. مدارک عمومی برای تعویض شناسنامه:
- اصل شناسنامه قبلی (در صورت وجود)
- ۳ قطعه عکس ۴×۳ تمام‌رخ، جدید، زمینه روشن، بدون عینک و کلاه (برای افراد بالای ۱۵ سال)
- فیش پرداخت هزینه تعویض شناسنامه (جزئیات در بخش تعرفه‌ها خواهد آمد)
📌 2. مدارک لازم برای تعویض شناسنامه افراد متأهل:
- اصل شناسنامه قدیمی
- ۳ قطعه عکس جدید
- کد ملی پدر، مادر، همسر و فرزندان در صورت وجود
- اطلاعات کامل سند ازدواج و طلاق (در صورت وجود)
- مدارک مثبت سمت یا قیمومت (در صورتی که نماینده قانونی یا قیم اقدام می‌کند)
- آدرس محل سکونت، کدپستی و شماره تماس معتبر
📌 3. مدارک جایگزین برای شناسنامه‌های فاقد عکس:
در صورتی که شناسنامه فاقد عکس باشد، باید یکی از مدارک زیر ارائه شود:
- گذرنامه معتبر
- کارت پایان خدمت یا معافیت از خدمت وظیفه عمومی
- گواهینامه رانندگی معتبر
- کارنامه عکس‌دار مدرسه (از مقطع راهنمایی به بالا)
- معرفی‌نامه عکس‌دار از مدرسه یا اداره (برای محصلان یا کارکنان رسمی)
❗ در صورتی که هیچ‌یک از مدارک فوق در دسترس نباشد، متقاضی باید برای تایید عکس به نیروی انتظامی مراجعه کند.
📌 4. مدارک برای تعویض شناسنامه جلد قرمز:
- اصل شناسنامه جلد قرمز
- ۳ قطعه عکس جدید
- مدارک هویتی مکمل در صورت وجود (گواهینامه، کارت پایان خدمت و …)
- فیش پرداخت هزینه تعویض
لازم به ذکر است که تعویض شناسنامه‌های جلد قرمز برای همه دارندگان آن الزامی است و باید به شناسنامه‌های جدید تبدیل شود.
هزینه های تعویض شناسنامه – تعرفه ۱۴۰۴
برای تعویض یا صدور مجدد شناسنامه، متقاضیان باید هزینه‌ای را مطابق تعرفه‌های مصوب سازمان ثبت احوال کشور پرداخت کنند. این هزینه‌ها بسته به نوع درخواست (مانند تعویض شناسنامه، صدور المثنی برای بار اول، دوم یا سوم، یا تغییرات قانونی طبق مواد ۳۲ و ۳۳ قانون ثبت احوال) متفاوت است. در جدول زیر، آخرین تعرفه‌های رسمی تعویض و صدور شناسنامه بر اساس مصوبه بودجه سال ۱۴۰۴ درج شده است:
| عنوان خدمت | تعرفه سال ۱۴۰۴ |
|---|---|
| تعویض شناسنامه از طریق الکترونیکی | ۱,۵۰۰,۰۰۰ |
| صدور شناسنامه مجدد (نخستین بار) | ۲,۰۰۰,۰۰۰ |
| صدور شناسنامه مجدد (نوبت دوم) | ۳,۰۰۰,۰۰۰ |
| صدور شناسنامه مجدد (نوبت سوم و پس از آن) | ۴,۰۰۰,۰۰۰ |
| صدور شناسنامه مجدد در اجرای مواد ۳۲ و ۳۳ قانون ثبت احوال | ۵,۰۰۰,۰۰۰ |
| صدور شناسنامه مجدد برای مشمولین تبصره ۲ ماده ۴ قانون تخلفات، جرائم و مجازات‌ها | معاف |
✅ نکته:
ماده ۳۲ و ۳۳ قانون ثبت احوال مربوط به حذف نام همسر یا طلاق از شناسنامه می‌باشد. همچنین افرادی که مشمول تبصره ۲ ماده ۴ قانون تخلفات ثبت احوال هستند (مانند شناسنامه‌دار کردن محکومان یا اصلاح اشتباهات مأمور)، از پرداخت هزینه معاف هستند.
مدت زمان لازم برای صدور شناسنامه جدید چقدر است؟
صدور شناسنامه جدید معمولاً بسته به محل ثبت درخواست، زمان متفاوتی خواهد داشت. در شهرستان‌ها و مناطق غیر از تهران، معمولاً شناسنامه جدید ظرف ۱ تا ۲ روز کاری صادر می‌شود. اما در شهر تهران با توجه به حجم زیاد متقاضیان، این فرایند ممکن است بین ۷ تا ۱۰ روز کاری به طول انجامد.
در مواردی که تقاضا برای تعویض یا صدور شناسنامه افزایش یابد (مانند ایام خاص یا اجرای طرح‌های عمومی)، ممکن است این زمان به‌طور استثنایی تا ۱۵ روز کاری نیز افزایش پیدا کند. لازم به ذکر است که در برخی مناسبت‌ها مانند هفته دولت، ثبت احوال در برخی استان‌ها شناسنامه جدید را در همان روز مراجعه صادر می‌کند.
نحوه پیگیری وضعیت صدور شناسنامه با کد ملی یا شماره مرسوله
در حال حاضر، پیگیری مستقیم صدور شناسنامه با کد ملی از طریق سایت ثبت احوال امکان‌پذیر نیست. اما افرادی که برای تعویض یا صدور شناسنامه جدید اقدام کرده‌اند، می‌توانند وضعیت ارسال آن را از طریق سامانه رهگیری مرسولات پستی بررسی کنند.
برای این منظور، کافیست به آدرس tracking.post.ir مراجعه کرده و شماره مرسوله پستی خود را وارد کنید. این شماره معمولاً در رسید ثبت‌احوال یا دفتر پیشخوان درج شده است. پس از وارد کردن شماره مرسوله، اطلاعات مربوط به وضعیت و مکان بسته شناسنامه‌ای شما نمایش داده خواهد شد.
🔹 نکته مهم:
اگر هنوز شماره مرسوله دریافت نکرده‌اید یا مدت زمان زیادی از ثبت درخواست گذشته، بهتر است با اداره ثبت احوال محل ثبت درخواست تماس گرفته و وضعیت پرونده خود را پیگیری کنید.
سوالات متداول
❓ آیا تعویض شناسنامه قدیمی یا جلد قرمز اجباری است؟
✅ بله، سازمان ثبت احوال اعلام کرده که شناسنامه‌های جلد قرمز باید به نسخه‌های جدید تعویض شوند. این اقدام برای یکپارچه‌سازی اطلاعات هویتی و افزایش امنیت مدارک هویتی ضروری است.
❓ آیا امکان ثبت‌نام اینترنتی برای تعویض شناسنامه وجود دارد؟
✅ در حال حاضر، سامانه ثبت‌نام اینترنتی برای تعویض شناسنامه فعال نیست و افراد باید به‌صورت حضوری به اداره ثبت احوال یا دفاتر پیشخوان مراجعه کنند.
❓ هزینه تعویض شناسنامه در سال ۱۴۰۴ چقدر است؟
✅ هزینه تعویض شناسنامه 150 هزار تومان، صدور المثنی برای بار اول 200 هزار تومان، برای بار دوم 300 هزار تومان و برای بار سوم به بعد 400 هزار تومان است.
❓ چه مدارکی برای تعویض شناسنامه نیاز است؟
✅ اصل شناسنامه، سه قطعه عکس ۴×۳ جدید، فیش پرداخت هزینه، کد ملی والدین (برای متأهلین کد ملی همسر و فرزندان نیز) و مدارک شناسایی دیگر در صورت عدم تطابق عکس با چهره فعلی لازم است.
❓ تعویض شناسنامه چقدر زمان می‌برد؟
✅ در شهرستان‌ها معمولاً ۲ تا ۳ روز و در تهران بین ۷ تا ۱۰ روز زمان می‌برد. در شرایط خاص، ممکن است این بازه تا ۱۵ روز افزایش یابد.
❓ اگر عکس شناسنامه با چهره فعلی فرد مطابقت نداشته باشد چه باید کرد؟
✅ باید مدارک عکس‌دار دیگر مانند کارت پایان خدمت، گواهینامه، پاسپورت یا کارنامه عکس‌دار ارائه شود. در صورت نداشتن این مدارک، تأیید هویت از طریق نیروی انتظامی انجام خواهد شد.
❓ آیا امکان حذف نام همسر قبلی از شناسنامه وجود دارد؟
✅ بله، در صورت وقوع طلاق بائن غیرمدخوله یا ارائه دادنامه معتبر، حذف نام همسر قبلی امکان‌پذیر است. این مورد مشمول هزینه جداگانه تعویض شناسنامه خواهد بود.