توجه به تأکید سازمان ثبت احوال کشور بر لزوم تعویض شناسنامه‌های قدیمی و جایگزینی آن‌ها با نسخه‌های جدید، بسیاری از افراد به دلایل مختلفی مانند فرسودگی شناسنامه، نداشتن عکس، حذف نام همسر سابق یا لزوم تطابق اطلاعات هویتی، به دنبال تعویض شناسنامه خود هستند. از سوی دیگر، برخی نهادهای دولتی دیگر نیز به تدریج از پذیرش شناسنامه‌های قدیمی (به‌ویژه شناسنامه‌های جلد قرمز) خودداری می‌کنند، که این موضوع نیاز به تعویض شناسنامه را دوچندان کرده است.
در این فرآیند، اطلاع از مدارک لازم برای تعویض شناسنامه و شناخت مراحل قانونی آن، اهمیت بالایی دارد؛ چرا که عدم ارائه هر یک از این مدارک ممکن است باعث طولانی شدن یا حتی توقف روند تعویض شود. در این مقاله، به‌صورت کامل و مرحله‌به‌مرحله، مدارک مورد نیاز برای افراد متأهل و مجرد، شرایط شناسنامه‌های عکس‌دار و بدون عکس، نحوه حذف نام همسر از شناسنامه، فرآیند مراجعه به دفاتر پیشخوان و در نهایت نکات حقوقی مهم این فرایند بررسی می‌شود.
مدارک لازم برای تعویض شناسنامه قدیم به جدید
تعویض شناسنامه‌های قدیمی (مخصوصاً شناسنامه‌های جلد قرمز یا سبز) به شناسنامه‌های جدید، یکی از اقدامات مهمی است که سازمان ثبت احوال کشور در سال‌های اخیر بر آن تأکید داشته است. این تعویض نه‌تنها به به‌روزرسانی اطلاعات هویتی کمک می‌کند، بلکه در برخی ادارات و ارگان‌های دولتی نیز الزامی شده است. برای انجام این فرآیند، ارائه مدارک مشخصی ضروری است که در ادامه به‌طور کامل به آن‌ها می‌پردازیم. در نظر داشته باشید که ثبت نام اینترنتی برای تعویض شناسنامه در حال حاضر امکان پذیر نیست و صورت حضوری انجام می پذیرد
📌 فهرست مدارک مورد نیاز برای تعویض شناسنامه قدیمی
-
اصل شناسنامه قدیم
متقاضی باید شناسنامه فعلی خود را که قصد تعویض آن را دارد، به همراه داشته باشد. -
سه قطعه عکس ۴×۳ جدید با زمینه روشن
این عکس‌ها باید جدید بوده و بدون روتوش، با کیفیت و تمام‌رخ باشند. مخصوصاً برای افراد بالای ۱۵ سال که قصد عکس‌دار کردن یا تعویض عکس شناسنامه را دارند، این مورد الزامی است. -
فیش واریز هزینه تعویض شناسنامه
هزینه قانونی برای تعویض شناسنامه در سال ۱۴۰۳ حدود ۵۰ هزار تومان و برای تعویض‌های دوم، سوم یا بیشتر بین ۱۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان متغیر است. این مبلغ به‌صورت فیش بانکی یا درگاه‌های مشخص پرداخت می‌شود. -
مدارک شناسایی عکس‌دار، در صورت فاقد عکس بودن شناسنامه
اگر شناسنامه قبلی فاقد عکس است، ارائه حداقل یکی از مدارک زیر الزامی است:-
پاسپورت (گذرنامه معتبر)
-
کارت پایان خدمت یا معافیت نظام وظیفه
-
گواهینامه رانندگی
-
کارنامه عکس‌دار مقاطع تحصیلی از راهنمایی به بالا
-
معرفی‌نامه عکس‌دار از مدرسه (برای دانش‌آموزان)
-
کارت شناسایی عکس‌دار کارکنان رسمی دولت
-
یا در صورت نبود همه موارد بالا، تأییدیه نیروی انتظامی برای صحت هویت و عکس
-
-
اطلاعات پستی کامل
از جمله نشانی محل سکونت دقیق و کدپستی که برای درج در سامانه ثبت احوال ضروری است. -
مدارک قیم یا نماینده قانونی (در صورت اقدام توسط شخص ثالث)
اگر فرد به دلایلی مانند محجور بودن یا ناتوانی، خود قادر به انجام مراحل تعویض نیست، قیم یا نماینده قانونی او باید مدارک مثبت سمت خود (مثلاً حکم دادگاه، قیم‌نامه رسمی یا وکالت‌نامه معتبر) را ارائه دهد. -
کد ملی والدین، همسر و فرزندان برای افراد متأهل
برای اشخاص متأهل، ارائه مشخصات شناسنامه‌ای و کد ملی همسر، فرزندان و حتی والدین (در صورت زنده بودن) الزامی است. همچنین اطلاعات عقدنامه نیز باید در سامانه ثبت گردد.
مدارک لازم برای تعویض شناسنامه افراد متأهل
افراد متأهل و مجرد در هنگام مراجعه برای تعویض شناسنامه، باید با توجه به وضعیت تأهل خود، مدارک متفاوتی ارائه دهند. برخی از این مدارک برای هر دو گروه یکسان است، اما در مواردی خاص مانند داشتن همسر و فرزند یا اقدام برای حذف نام همسر سابق، مدارک اضافی نیز مورد نیاز خواهد بود. در ادامه، این مدارک را به تفکیک بررسی می‌کنیم.
👥 مدارک اختصاصی افراد متأهل
افرادی که متأهل هستند، باید مدارک اضافه‌تری بر اساس آنچه در بالا مشخص کرده ایم را نیز ارائه دهند:
-
شناسنامه و کد ملی همسر و فرزندان
جهت ثبت اطلاعات خانواده در شناسنامه جدید -
مشخصات کامل عقدنامه
برای تطبیق اطلاعات ازدواج و درج آن در شناسنامه
🔍 نکته مهم: در صورت قصد حذف نام همسر سابق
اگر فرد متأهل، به علت طلاق یا فوت همسر، قصد حذف نام او از شناسنامه را دارد، علاوه بر مدارک فوق، باید مدارک زیر را نیز ارائه نماید:
- طلاق‌نامه رسمی یا گواهی فوت همسر
- برای زنان باکره: حکم دادگاه و گواهی بکارت
- برای مردان یا زنانی که ازدواج مجدد کرده‌اند: سند ازدواج جدید
در غیر این صورت، حتی پس از تعویض شناسنامه، همچنان نام همسر سابق در شناسنامه درج خواهد شد.
📌 مدارک لازم برای تعویض شناسنامه عکس‌دار و بدون عکس
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در فرآیند تعویض شناسنامه باید به آن توجه شود، وضعیت عکس‌دار بودن یا نبودن شناسنامه قبلی است. زیرا در صورت نبود عکس در شناسنامه قدیمی، ارائه مدارک هویتی جایگزین دارای عکس الزامی می‌شود. در این بخش، مدارک مورد نیاز برای هر دو حالت را بررسی می‌کنیم:
مدارک لازم برای شناسنامه‌های عکس‌دار
اگر شناسنامه فعلی شما دارای عکس معتبر است، نیازی به ارائه مدارک جایگزین هویتی نخواهید داشت. در این حالت، تنها ارائه موارد زیر کفایت می‌کند:
-
اصل شناسنامه قدیمی
-
سه قطعه عکس ۴×۳ جدید
-
فیش واریز هزینه تعویض
-
اطلاعات پستی کامل
-
مدارک اضافه برای افراد متأهل (کد ملی همسر، فرزندان و اطلاعات عقدنامه)
⚠️ مدارک مورد نیاز برای تعویض شناسنامه بدون عکس
در صورتی که شناسنامه شما فاقد عکس باشد، باید حتماً یکی از مدارک هویتی معتبر که عکس شما در آن درج شده را به همراه داشته باشید و اول باید اقدام به عکس دار کردن شناسنامه خود نمایید. این مدارک عبارتند از:
- پاسپورت (گذرنامه معتبر)
- کارت پایان خدمت یا کارت معافیت نظام وظیفه
- گواهینامه رانندگی
- کارنامه عکس‌دار دوره‌های تحصیلی راهنمایی به بالا
- معرفی‌نامه عکس‌دار از مدرسه برای دانش‌آموزان
- کارت شناسایی عکس‌دار کارکنان رسمی دولت
- تأییدیه نیروی انتظامی (فقط در صورت نداشتن هیچ‌یک از موارد بالا)
علاوه بر این مدارک، موارد زیر نیز باید ارائه شود:
- اصل شناسنامه فاقد عکس
- سه قطعه عکس جدید
- فیش واریز هزینه
- اطلاعات پستی کامل
- مدارک سمت قانونی در صورت اقدام توسط نماینده یا قیم
برای تعویض شناسنامه به کجا مراجعه کنیم؟
با گسترش خدمات ثبت احوال در سطح کشور، امروزه تعویض شناسنامه دیگر محدود به ادارات ثبت احوال نیست و از طریق دفاتر پیشخوان دولت نیز قابل انجام است. این امکان موجب صرفه‌جویی در زمان و کاهش مراجعه حضوری به ادارات اصلی شده است. اما برای استفاده از این خدمات، آگاهی از مراحل و مدارک مورد نیاز در دفاتر پیشخوان ضروری است.
✅ مراحل تعویض شناسنامه در دفاتر پیشخوان
-
مراجعه حضوری به یکی از دفاتر پیشخوان ثبت‌احوال
متقاضی باید با در دست داشتن مدارک لازم به یکی از دفاتر پیشخوان دولت که خدمات ثبت احوال ارائه می‌دهد، مراجعه کند. -
دریافت فرم‌های مخصوص تعویض شناسنامه
در این مرحله، فرم‌های ثبت‌نام و درخواست تعویض شناسنامه در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد. -
ارائه کامل مدارک مورد نیاز
شامل اصل شناسنامه، عکس جدید، مدارک هویتی جایگزین در صورت نیاز، اطلاعات پستی، فیش واریز هزینه، مدارک همسر یا فرزندان در صورت متأهل بودن و … (جزئیات در هدینگ‌های قبل توضیح داده شد). -
بررسی و تطبیق اطلاعات توسط کارشناس ثبت احوال
کارشناسان دفاتر، مدارک را بررسی و اطلاعات هویتی را با سامانه مطابقت می‌دهند. -
چاپ شناسنامه جدید در سامانه مرکزی ثبت احوال
پس از تأیید نهایی، فرآیند صدور شناسنامه جدید آغاز شده و اطلاعات وارد سامانه سراسری می‌شود. -
کنترل نهایی و تحویل شناسنامه جدید به متقاضی
معمولاً صدور شناسنامه جدید از طریق دفاتر پیشخوان در کمتر از ۱۰ تا ۱۵ روز انجام می‌گیرد. در استان‌ها ممکن است این زمان کوتاه‌تر و در تهران کمی طولانی‌تر باشد.
هزینه تعویض شناسنامه در سال 1404
بر اساس اعلام سازمان ثبت احوال، هزینه تعویض یا صدور مجدد شناسنامه در سال 1404 به شرح زیر تعیین شده است. این مبالغ بسته به نوع درخواست و تعداد دفعات مراجعه برای تعویض متفاوت خواهد بود:
| نوع درخواست | تعداد دفعات | مبلغ پرداختی (تومان) |
|---|---|---|
| تعویض شناسنامه به نسخه الکترونیک (بار اول) | – | ۱۵۰٬۰۰۰ تومان |
| صدور مجدد شناسنامه (المثنی) | بار دوم | ۲۰۰٬۰۰۰ تومان |
| صدور مجدد شناسنامه (المثنی) | بار سوم | ۳۰۰٬۰۰۰ تومان |
| صدور مجدد شناسنامه (المثنی) | بار چهارم و بیشتر | ۴۰۰٬۰۰۰ تومان |
- این هزینه‌ها ممکن است بسته به بخشنامه‌های جدید یا شرایط خاص، مانند حذف نام همسر یا تعویض عکس، افزایش پیدا کنند.
- دفاتر پیشخوان ممکن است کارمزد خدمات جداگانه‌ای دریافت کنند که معمولاً بین 70 تا 120 هزار تومان متغیر است.
- فیش‌های پرداختی باید از طریق سامانه‌های اعلام‌شده یا حساب‌های بانکی مورد تأیید ثبت احوال پرداخت شوند.
سوالات متداول
در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون مدارک تعویض شناسنامه که توسط پرسشگران از مجموعه ایران راهنما مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ برای تعویض شناسنامه بدون عکس چه مدارکی باید ببریم؟
✅ اگر شناسنامه‌تان فاقد عکس است، باید حتماً یکی از مدارک هویتی معتبر مانند پاسپورت، کارت پایان خدمت، گواهینامه رانندگی، کارنامه عکس‌دار، معرفی‌نامه عکس‌دار از مدرسه یا کارت پرسنلی دولتی را همراه داشته باشید. در صورتی که هیچ‌کدام را ندارید، باید تأییدیه عکس از نیروی انتظامی بگیرید.
❓ آیا برای حذف نام همسر سابق از شناسنامه باید حتماً حکم دادگاه داشته باشم؟
✅ بله، در مواردی مانند طلاق یا فوت همسر، تنها در صورتی می‌توانید نام او را از شناسنامه جدید حذف کنید که مدارکی مانند طلاق‌نامه رسمی، گواهی فوت یا در مورد بانوان، حکم دادگاه و گواهی بکارت (در صورت نیاز) ارائه شود. بدون این مدارک، نام همسر سابق در شناسنامه جدید باقی خواهد ماند.
❓ چقدر طول می‌کشد تا شناسنامه جدید صادر شود؟
✅ معمولاً فرآیند صدور شناسنامه جدید در دفاتر پیشخوان بین ۲ تا ۱۰ روز کاری زمان می‌برد. در تهران به دلیل حجم تقاضا ممکن است تا ۱۵ روز هم طول بکشد. در شهرستان‌ها، مدت زمان معمولاً کوتاه‌تر است.
❓ هزینه تعویض شناسنامه در سال ۱۴۰۴ چقدر است؟
✅ هزینه تعویض شناسنامه به نسخه الکترونیک برای بار اول ۱۵۰ هزار تومان است. در صورت صدور مجدد (المثنی)، هزینه‌ها به ترتیب ۲۰۰، ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومان خواهد بود. کارمزد خدمات دفاتر پیشخوان به‌صورت جداگانه دریافت می‌شود.
❓ آیا افراد مجرد هم باید مدارک همسر یا فرزند ارائه دهند؟
✅ خیر، افراد مجرد نیازی به ارائه اطلاعات همسر یا فرزند ندارند. تنها باید مدارک شناسایی شخصی، عکس، فیش هزینه و در صورت نبود عکس در شناسنامه، یکی از مدارک هویتی دارای عکس را ارائه کنند. اما اگر قیم یا وکیل اقدام می‌کند، ارائه مدارک اثبات سمت قانونی الزامی است.